Sekula Drljević i Milo Đukanović – od velikosrpstva do „montenegrizacije“

U vreme kada se srpski narod u Crnoj Gori suočava sa diskriminacijom i pokušajima nametanja novog identiteta vrlo se često mogu čuti poređenja Mila Đukanovića sa Sekulom Drljevićem. Poređenja su sasvim na mestu s obzirom da je Sekula Drljević, kolaborant iz Drugog svetskog rata i jedan od prvih Crnogoraca koji su prestali da se izjašnjavaju kao Srbi, istovremeno i autor dela današnje himne Crne Gore.

Velikom broju ljudi poznato je da je Sekula Drljević (1884-1945) u mladosti sebe smatrao za Srbina i da je bio veliki srpski nacionalista i zagovornik ujedinjenja Crne Gore i Srbije. Ali sa druge strane, ukorenila se jedna zabluda u koju su mnogi poverovali, a to je da je njegovo odbacivanje srpskog identiteta nastupilo iz ogorčenja nedugo nakon što je formirana Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca kada je on ostao bez željene funkcije ministra pravde u novoj državi.

Međutim,  ovaj stav je pogrešan, Sekula Drljević je srpski identitet zadržao i tokom velikog dela trajanja Kraljevine Jugoslavije i odrekao ga se u poznim decenijama svog života. Paradoksalno gledano, ali potvrdu za sve ovo našao sam i u delima istoričara iz redova Crnogoraca montenegrinske provinijencije, koji sebe smatraju poštovaocima Sekule Drljevića! I nisu u pitanju nikakvi anonimusi, reč je o nedavno preminulom Danilu Radojeviću, akademiku Dukljanske akademije nauka i umjetnosti i Novaku Adžiću, članu  Predsedništva i Glavnog odbora crnogorske SDP. Na osnovu pisanja ovog drugog pronašao sam podatak da je Sekula Drljević postao nacionalni Crnogorac tek (Adžić piše „još“?!) 1937. godine. Dakle u 53. godini života, i kao takav je proveo čitavih 8 godina, do ubistva 1945.

Istina je da je već u prvim godinama jugoslovenske kraljevine Sekula Drljević počeo veoma ružno da govori o Srbiji i Srbijancima. Ali ni tada nije tvrdio da Crnogorci nisu Srbi. Naprotiv, snažno je isticao kako Crnogorci zapravo predstavljaju jedine prave slobodne Srbe, dok su Srbijanci „obična turska raja"

Istina je da je već u prvim godinama jugoslovenske kraljevine Sekula Drljević počeo veoma ružno da govori o Srbiji i Srbijancima. Ali ni tada nije tvrdio da Crnogorci nisu Srbi. Naprotiv, snažno je isticao kako Crnogorci zapravo predstavljaju jedine prave slobodne Srbe, dok su Srbijanci „obična turska raja“. To se odlično moglo videti još na suđenju zelenaškom generalu Radomiru Vešoviću 1921, koga je Drljević zastupao. Tom prilikom je rekao: „Razdvojili smo se davno, i od onoga našega nevoljnoga rastanka do današnjega toliko željkovanog sastanka bolovali smo na svoj način svi. Jedni smo bolovali ropstvo sopstveno, drugi smo slobodovali krvavu slobodu i bolovali ropstvo brata svog. Jednom je ropstvo prošaralo lik, drugom je vječna borba za slobodu dala novi lik. Vjekovi nejednakog života svakoga od nas dali su nam nejednake mentalne sklopove“.

Jasno se može videti da Drljević insistira na tome da unutar srpske ideje Crna Gora mora imati prednost nad Srbijom, pa tako istom prilikom kaže i: „Zar kolijevka Nemanjića, otadžbina Balšića, Crnojevića i Petrovića, zar domovina Baja Pivljanina, Vuka Mandušića i svih ostalih iz onog divnog Vijenca besmrtnika ne bi majka obe političke ideje“ (Štedimlija, 1937). To je odlazilo toliko daleko da je tvrdio da ni najučeniji „Srbin Necrnogorac“ (Drljevićeve reči) nije u stanju rezumeti Njegoša, dok ga bez ikakvog problema razumevaju crnogorski seljaci. Isticao je kako likovi iz Koštane Bore Stankovića nemaju ama baš ništa zajedničko sa onima iz Gorskog vijenca. Roman Koštana nije odabrao ni najmanje slučajno i to će se ubrzo videti. Slične stavove Drljević je izneo i u pesmi „Lovćenski poklič“, objavljenoj u listu „Hrvat“ u Zagrebu 1923. Tu se Srbi iz Srbije nazivaju „Podivljalim turskim robljem“ i „jučer turskim izmećarima“.

Ali u dokazivanju prvenstva Crnogoraca on se nije zadržao samo na tome. Njih je takođe smatrao i „rasno čistim Srbima“, dok u Srbiji, naročito kod elite i u kod gradskog stanovništva, postoji jedan sloj „rasno izmešan“ sa Cincarima, Ciganima, Vlasima, Jermenima i Jevrejima. U „Crnogorcu“ listu Crnogorske (federalističke) partije 1925. Drljević je objavio uvodnik pod naslovom „Srbi na okup“, u kome piše: „I mi Crnogorci dovikujemo: Srbi na okup, ali ne pod cincarsko-jermensko-jevrejskim barjakom, razvijenim za pljačkanje, varanje, ugnjetavanje, vođenje krvave borbe“, već „pod barjakom srpskog naroda, pod kojim je izvojevana zajednička država Južnih Slovena, a sa devizom sloboda, jednakost, ravnopravnost i bratstvo“.

Branko Pešelj, sekretar Vlatka Mačeka i visoki funkcioner HSS, sa kojom je Crnogorska partija bila koalicioni partner, opisuje svoj razgovor sa Sekulom Drljevićem iz 30-ih godina. „Ja ga pitam: 'Dobro, Sekuliću, šta si ti sada'? 'Pa', kaže 'Crnogorac'.'Kako, pa kojim jezikom govoriš'? 'Pa srpskim'. 'Po čemu si onda Crnogorac'? 'Ja sam za državu Crnu Goru. Mi smo imali državu davno prije Srba, i održali smo je cijelo vrijeme. Ne želim da mi neka vucibatina iz Beograda dođe da mi gospodari u Crnoj Gori. Ali, etnički, ja sam Srbin, ja sam član Srpske pravoslavne crkve'.“ (Raković, 2019: 33). Pešelj je bio stanovišta da Crnogorci u odnosu na Srbe mogu biti tek kao Austrijanci u odnosu na Nemce.

Za vreme Drugog svetskog rata, kada je najpre uzeo učešća na Petrovdanskom saboru 1941. u proglašenju „nezavisne države Crne Gore“, a ostatak rata proveo u NDH, došao je do originalnog objašnjenja o posebnom poreklu Crnogoraca – tvrdio je da potiču od Ilira!

Za vreme Drugog svetskog rata, kada je najpre uzeo učešća na Petrovdanskom saboru 1941. u proglašenju „nezavisne države Crne Gore“, a ostatak rata proveo u NDH, došao je do originalnog objašnjenja o posebnom poreklu Crnogoraca – tvrdio je da potiču od Ilira! Pa tako u svojoj knjizi Balkanski sukobi 1905.-1941. piše: „Rase su zajednice krvi, a narodi su istorijske tvorevine. Crnogorski narod po jeziku pripada slovenskoj jezičnoj zajednici, a po krvi grupi onih naroda koji su poznati pod imenom dinarski narodi. Ovi narodi su, po savremenoj nauci o evropskim rasama, potomci Ilira, koji su, primivši jezike drugih rasa, napustili i svoje ilirsko ime, ali je ilirska krv u zajednici s geopolitičkim položajem i istorijom i dalje ostala stvaralac njihove kulture. Otuda postoji ne srodnost nego jedinstvo određenih kulturnih oblika kod dinarskih naroda počev od Albanaca pa do Južnih Tirolaca, koji su pogermanjeni Iliri... Poznati srpski naučnik Jovan Cvijić istakao je razliku između dinarskih naroda slovenskoga jezika i Srba, ali on je mislio da je ta nejednakost samo posljedica različitih uslova, pod kojima su se odvojeno, u posebnim državama, razvijali kroz sve vjekove istorije. Cvijiću nije bilo jasno da kultura nije samo tvorevina geopolitičkoga položaja i istorije nego i krvi.“ (Drljević, 1944: 163).

Ono što posebno zapada za oko je i to da je Drljević i nakon tog ilirskog „otkrića“ i dalje u Beogradu i Srbiji video nekakve Cincare, pa je tako u zemunskom listu „Graničar“ 1944. pisao o „Beogradskom cincarskom imperijalizmu“. Ovde je bio kontradiktoran, isto kao što su to danas neke pristalice neobošnjaštva koji sa jedne strane sebe smatraju potomcima Ilira, a sa druge strane Srbe nazivaju Vlasima. Jer upravo su Vlasi, u koje spadaju i Cincari, potomci tog romanizovanog balkanskog starosedelačkog stanovništva, među kojima su najbrojniji Iliri. Kako to da su, prema Drljeviću, Srbi iz Srbije „prljavi“ jer su „izmešani“ sa tim starosedelačkim stanovništvom, dok su u isto vreme Crnogorci (najpre „najčistiji Srbi“, a kasnije posebna nacija) potomci baš tog starosedelačkog stanovništva koje je primilo slovenski jezik?!

Ovaj vid unutarsrpskog regionalnog rasizma je posebno opasan, jer kao što smo imali priliku da vidimo crnogorsko antisrpstvo je svoje poreklo zapravo imalo u crnogorskom nadsrpstvu

Ovakvi stavovi o Srbima iz Srbije kakve je iznosio Sekula Drljević nažalost nisu bili i nisu usamljeni. I danas se mogu naći ne samo Montenegrini, već i Srbi iz Crne Gore koji imaju iracionalni osećaj superiornosti u odnosu na Srbijance. Jednom prilikom sam razgovarao sa devojkom iz Kuča, koja je bila velika i ponosna Srpkinja, i ona mi je tom prilikom rekla da smatra da svaki Srbin iz Srbije koji nije rodom iz Crne Gore ili Ciganin ili Vlah. Dok je Srbe iz Hercegovine, Bosne i Krajine sve smatrala potomcima Crnogoraca(?!) Slične stavove sam, naravno u nešto umerenijoj varijanti, nalazio čak i kod nekih ljudi rođenih u Srbiji kojima su dede i babe došli u nju iz Crne Gore tokom perioda SFRJ.

Ovaj vid unutarsrpskog regionalnog rasizma je posebno opasan, jer kao što smo imali priliku da vidimo crnogorsko antisrpstvo je svoje poreklo zapravo imalo u crnogorskom nadsrpstvu. Ono je naročito opasno kada i sa druge strane, pre svega u Srbiji, takođe postoje regionalni ekskluzivizmi koji samo hrane jedni druge. Hoćemo li išta naučiti iz svojih negativnih iskustava?

Literatura:

https://www.in4s.net/adzic-sekula-drljevic-je-od-politickog-ideoloskog-srbina-postao-nacionalno-samosvjesni-crnogorac/

Drljević, Sekula. 1944. Balkanski sukobi 1905-1941, Naklada Putovi, Zagreb

http://montenegrina.net/wp-content/uploads/2015/02/Dr-Danilo-Radojevic-Politicka-misao-dr-Sekule-Drljevica.pdf

https://archive.org/details/drsekuladrljevic-licnostdjeloivrijeme