Mit o sporazumu iz Karađorđeva – nije bilo dogovora Miloševića i Tuđmana o podeli Bosne i Hercegovine

 Jedan od konstitutivnih mitova bošnjačkog naroda, koji je prihvaćen kako na njihovoj desnici, tako i na njihovoj ništa manje hegemonističkoj levici, je onaj o „sporazumu iz Karađorđeva“. Navodno, Milošević i Tuđman su u martu 1991. godine u Karađorđevu dogovorili podelu Bosne i Hercegovine između Srbije i Hrvatske. Ima već par decenija kako od bošnjačkih nacionalista – ali i od njihovih saveznika iz redova Srba i Hrvata – slušamo ove priče.

Cilj ovog mita je prevashodno da prikaže Beograd i Zagreb kao odgovorne za izbijanje rata u BiH i skidanje odgovornosti sa Alije Izetbegovića. U tom slučaju se lakše prodaje i priča da u BiH zapravo i nije bilo reči o građanskom ratu, već o „agresiji od strane Srbije i Hrvatske“, što se dalje koristi za ostvarenje planova o unitarizaciji te države. To inače predstavlja i otvoreni cilj krugova koji tu priču forsiraju, a jedina je razlika što oni na desnici unitarnu BiH vide kao bošnjačku nacionalnu državu u kojoj Srbi i Hrvati trebaju biti manjine, a oni na levici kao građansku državu u kojoj treba važiti princip „jedan čovek, jedan glas“, što u praksi znači hegemoniju Bošnjaka i preglasavanje druga dva naroda. Kako postoji opasnost da 100 puta ponovljena laž postane istina, od posebne važnosti je raskrinkavanje tog mita.

Pored bošnjačke strane – čiji su motivi jasni – sa hrvatske strane ta priča je uglavnom dolazila od onih političara koji su se u jednom periodu svoje karijere razišli sa Tuđmanom iz ovih ili onih razloga

Da bi smo uvideli njegov besmisao dovoljno je analizirati događaje koji su usledili nakon pregovora u Karađorđevu. Ali pre toga valja se osvrnuti i na samu argumentaciju onih koji govore o navodnom sporazumu Miloševića i Tuđmana. Upadljivo je da o tom „dogovoru o podeli BiH“ nikada ništa nisu rekli ni Milošević ni Tuđman. Pored bošnjačke strane – čiji su motivi jasni – sa hrvatske strane ta priča je uglavnom dolazila od onih političara koji su se u jednom periodu svoje karijere razišli sa Tuđmanom iz ovih ili onih razloga. Stjepan Mesić, Stjepan Kljujić i Hrvoje Šarinić spadaju u hrvatske političare koji su najviše forsirali tu priču. Međutim, niko od njih o tome nije govorio 1991. kada je sporazum između tadašnjeg srpskog i hrvatskog rukovodstva navodno sklopljen, već tek nakon što su se sa Tuđmanom razišli ili nakon što ih je on marginalizovao iz ovih ili onih razloga. Mesić i Kuljić zaista jesu imali drugačije poglede od Tuđmana na politiku prema BiH, ali njihovo razilaženje sa Tuđmanom je usledilo puno kasnije od Karađorđeva. Njihovi motivi su jasni.

To što ne postoji neka Miloševićeva ili Tuđmanova izjava kojom bi bili potvrđeni navodi ove trojice i njima sličnih ne znači puno. Sasvim je moguće da političari ne govore javno i otvoreno o svojim akcijama, već da ih jednostavno sprovode u praksi i na terenu. Ali u ovom slučaju ne fale samo izjave, već ponajviše baš to sprovođenje, odnosno bilo kakva konkretna i koordinisana akcija pomenute dvojice u tom smeru.

Srpskoj javnosti su poznati pregovori koje su Adil Zulfikarpašić i Muhamed Tunjo Filipović u leto 1991. vodili sa srpskom političkom elitom o ostanku BiH u (krnjoj) Jugoslaviji – iz čega se može videti da podela BiH nije bila Miloševićev cilj

Pažljiv osvrt na dešavanja iz 1991. nam pokazuje da su Milošević i Tuđman imali dijametralno suprotne ciljeve kada je reč o Bosni i Hercegovini. Prvi je želio da – ukoliko već dođe do odvajanja Hrvatske i Slovenije – BiH ostane u krnjoj Jugoslaviji zajedno sa Srbijom i Crnom Gorom (i eventualno Makedonijom). Drugi je svoj interes vidio u tome da BiH sledi put Hrvatske i da se i ona odvoji od Jugoslavije. Njegovi motivi za tako nešto bili su jasni, jer bi u slučaju da se isto nije dogodilo, granica Jugoslavije u potpunosti zašla u „hrvatski meki trbuh“ i bila bi teritorijalno naslonjena na većinski srpske krajeve u Hrvatskoj – čime bi izvođenje operacije poput „Oluje“ bilo znatno otežano.

Srpskoj javnosti su poznati pregovori koje su Adil Zulfikarpašić i Muhamed Tunjo Filipović u leto 1991. vodili sa srpskom političkom elitom o ostanku BiH u (krnjoj) Jugoslaviji – iz čega se može videti da podela BiH nije bila Miloševićev cilj. Međutim, uglavnom im nije poznat sadržaj Tunjine autobiografske knjige po imenu Bio sam Alijin diplomata. To je šteta, jer u knjizi ima vrednih informacija. U njoj je recimo opisao svoju posetu Tuđmanu koja se odigrala 8. aprila 1991. u Banskim dvorima, nedugo nakon navodnog sporazuma Miloševića i Tuđmana. Filipović piše:

„Tuđman je prilikom tog razgovora bio veoma ljubazan i prilično dobrohotan, te je pokazao veliki interes za to da i Bosna slijedi primjer Hrvatske i Slovenije, za koje nam je tada otvoreno rekao da su već donijele neopozivu odluku o istupanju iz Jugoslavije, naznačivši čak i točan datum kada će ta odluka biti javno saopćena... Naglasio je da će u situaciji, ako bi i Bosna i Hercegovina zajedno sa Slovenijom i Hrvatskoj napustila Jugoslaviju, svima biti mnogo lakše ostvariti taj korak i parirati bilo kakvu akciju koja bi došla od strane Miloševića“ (Filipović, 2000: 69)

Isto tako, konkretne stvari koje su se dešavale u samoj Hrvatskoj, počev od Balvan revolucije, smene kompromisu sklonijeg Jovana Raškovića, pa do formiranja SAO Krajine, jasno pokazuju da dogovora Miloševića i Tuđmana nije bilo. To se još više vidi na osnovu akcija koje su usledile nakon proglašenja nezavisnosti Hrvatske – pre svega u žestokim borbama oko Vukovara od 25. avgusta pa do 18. novembra kada ga je zauzela JNA. Zaista neobično za odnose dve države čiji su predsednici navodno sklopili sporazum protiv treće strane...

Nakon referenduma o nezavisnosti usledio je rat koga bošnjački nacionalisti i njihovi saveznici tumače kao „velikosrpsku i velikohrvatsku agresiju na BiH“. Ali opet, i u samom ratu, kao i u periodu koji mu je prethodio, ne vidimo nikakvo savezničko delovanje srpskih i hrvatskih snaga protiv muslimanskih/bošnjačkih, već udruživanje drugih i trećih protiv ovih prvih

A sada dolazimo do situacije u samoj Bosni i Hercegovini, koju su navodno planirali podeliti. Krupna stvar kao što je podela jedne takve republike zahtevala bi koordinaciju srpske i hrvatske političke elite. Međutim, u samoj BiH toga ne samo da nije bilo, već su i SDS i HDZ pokušavale privući SDA na svoju stranu. Nakon što su pregovori o ostanku BiH u krnjoj Jugoslaviji propali, imamo gotovo neprekinutu političku saradnju SDA i HDZ protiv SDS počev od jeseni 1991. To je bio čitav niz događaja od kojih je najpre usledio „Akt o reafirmaciji suverenosti Republike Bosne i Hercegovine“ koji su 15. oktobra pomenute godine usvojili hrvatski i muslimanski/bošnjački predstavnici preglasavajući srpske predstavnike. Time su prekršili sam ustav BiH koji je predviđao da se bitne odluke ne mogu donositi preglasavanjem predstavnika jednog od tri konstitutivna naroda. Zatim su iste političke snage 25. januara 1992. godine u skupštini donele odluku o raspisivanju referenduma o nezavisnosti BiH, prilikom čega su srpski poslanici protestno napustili skupštinu. A zatim su na referendumu 29. februara i 1. marta Hrvati i Muslimani glasali za odvajanje BiH od Jugoslavije, dok su Srbi isti bojkotovali.

Nakon referenduma o nezavisnosti usledio je rat koga bošnjački nacionalisti i njihovi saveznici tumače kao „velikosrpsku i velikohrvatsku agresiju na BiH“. Ali opet, i u samom ratu, kao i u periodu koji mu je prethodio, ne vidimo nikakvo savezničko delovanje srpskih i hrvatskih snaga protiv muslimanskih/bošnjačkih, već udruživanje drugih i trećih protiv ovih prvih. Srpske snage uspostavljaju kontrolu nad najvećim delom Podrinja nakon pobeda nad muslimanskim snagama, a u Bosanskoj Krajini zauzimaju Kupres nakon pobede nad hrvatskim. Nakon toga u Bosanskoj Posavini i Hercegovini ratuju protiv udruženih hrvatskih i muslimanskih snaga, između ostalog i sa regularnom vojskom Hrvatske. Borbe u Posavini i Hercegovini su od posebno velikog značaja zato što su se one vodile tokom leta i jeseni 1992, dakle u periodu posle sastanka Radovana Karadžića i Mate Bobana koji se odigrao 6. maja iste godine u Gracu – a na kojem je navodno ponovo dogovarana podela BiH.

Istina, počev od 1993. izbile su i ozbiljne hrvatsko-muslimanske borbe, poglavito u centralnoj Bosni, mada je i nakon toga u nekim gradovima poput Bihaća nastavljena saradnja HVO i „Armije BiH“. Ali oni već u martu 1994. potpisuju Vašingtonski sporazum, kojim su obustavljena njihova neprijateljstva i ponovo se udružuju protiv srpskih snaga. Već u jesen iste godine oni zajednički zauzimaju Kupres. A sledeće 1995. udruženim snagama ruše Republiku Srpsku Krajinu i zauzimaju neke zapadne delove Republike Srpske.

Istorija raspada Jugoslavije nam pokazuje da je bilo i previše muslimansko-hrvatske saradnje, uključujući tu i ratnu, za jedan period koji je navodno krasila „srpsko-hrvatske zavera protiv dobrih Bošnjana“. Krajnje je vreme da se mit o sporazumu iz Karađorđeva pošalje na smetlište istorije, zajedno sa drugim teorijama zavere

Nema nikakve sumnje da je muslimanska/bošnjačka strana dosta nastradala u ratu. To je pre svega posledica njihovog strateški lošeg položaja, slabog unutrašnjeg legitimiteta BiH i složenog odnosa snaga u toj državi. Teško da su izvukli ikakvu korist od odvajanja BiH oružanim putem. Verovatno bi bolje prošli da su poput Mila Đukanovića sačekali neko mirnije vreme i odvojili se tada. I to sve naravno pod uslovom da nezavisnost BiH u sadašnjim granicama posmatraju kao bezlaternativan cilj. U takvoj situaciji Republika Srpska verovatno ne bi ni bila stvorena, a SDA bi sa svojim partnerima i ponekim „ukrasnim Srbima“ poput Bogića Bogićevića ili Dragana Bursaća neprestano preglasavala podeljene srpske stranke kao što je to DPS činio u Crnoj Gori – i sve to bi bilo predstavljano ne kao nacionalizam i hegemonija, već kao „građanska država“, „antifašizam“, „multikulturalizam“ i sl. Ovo je ujedno i razloga zbog kojeg srpska strana ne može pristati na centralizaciju BiH.

Isto tako nije isključeno ni to da u budućnosti Bošnjaci više neće imati Hrvate uz sebe. Agresivno nametanje Željka Komšića i odbijanje da pristanu na minimalne zahteve hrvatske strane, može okrenuti i Hrvatsku i bosansko-hercegovačke Hrvate protiv njih. Možda nekada u budoćnosti i bude nekog vida srpsko-hrvatske saradnje. Ali je jasno da ga u poslednjoj deceniji 20. veka nije bilo. Istorija raspada Jugoslavije nam pokazuje da je bilo i previše muslimansko-hrvatske saradnje, uključujući tu i ratnu, za jedan period koji je navodno krasila „srpsko-hrvatske zavera protiv dobrih Bošnjana“. Krajnje je vreme da se mit o sporazumu iz Karađorđeva pošalje na smetlište istorije, zajedno sa drugim teorijama zavere.

Izvori:

Filipović, Muhamed (2000). Bio sam Alijin diplomata. Bihać: Delta