Zaštita suvereniteta države u praksi Međunarodnog suda pravde

Koliko suverenitet države članice Ujedinjenih nacija (UN) nije samo gola pravna norma sadržana u Povelji UN, već koliko je ona kao najvažnije imperativno načelo međunarodnog prava zaštićeno i u pravnoj stvarnosti, najbolje dokazuje praksa Međunarodnog suda pravde. U nastavku dajem pregled te prakse, kroz primjere dvije presude i dva savjetodavna mišljenja tog suda.

Povelja UN je stupila na snagu 24. oktobra 1945. godine i tada je po prvi put u istoriji međunarodnog prava stupilo na snagu i imperativno načelo suverene jednakosti svake države članice UN. Ono normativno i faktički znači zabranu svima, kako UN-u i svim njegovim organima, tako i svim državama, da se miješaju u unutrašnja pitanja bilo koje države članice UN (član 2. tačke 1. i 7. Povelje UN) time što bi direktno ili putem nekog trećeg toj državi nametali svoju volju kao zakon, umjesto nadležnih institucija države. Dosljedno takvoj zabrani, Povelja UN (član 78) zatim zabranjuje svima da nad državom članicom UN uspostave sistem starateljstva, odnosno protektorat pod bilo kojim uslovima. To znači da protektorat u bilo kojoj njegovoj formi (da u državi vlada stranac umjesto njenih institucija) nema pravo da uvede ili odobri ni Savjet bezbjednosti UN čak i kada djeluje prema Poglavlju 7 Povelje UN. Ovo stoga što mu to ne dozvoljava Povelja UN ni pod kojim uslovima.

Činjenica je da je Međunarodni sud pravde u toj presudi (str. 35) naglasio da je „Poštovanje teritorijalnog suvereniteta između nezavisnih država suštinska osnova međunarodnih odnosa“

Pitanje ovako određenog sadržaja državnog suvereniteta se postavilo veoma brzo u praksi Međunarodnog suda pravde. Prvi takav slučaj bio je spor između Albanije i Velike Britanije, poznat kao slučaj kanala Krf (predmet broj 15). U tom predmetu Međunarodni sud pravde je donio presudu 9. aprila 1949. godine. Ne ulazeći u detalje tog spora, koji nisu važni za predmet ovog teksta, činjenica je da je Međunarodni sud pravde u toj presudi (str. 35) naglasio da je „Poštovanje teritorijalnog suvereniteta između nezavisnih država suštinska osnova međunarodnih odnosa“.

Sledeći slučaj od važnosti za predmetno pitanje je iz 1971. godine. Te godine (21. juna) Međunarodni sud pravde je, na zahtjev Generalne skupštine UN, donio savjetodavno mišljenje u predmetu broj 352, poznatom kao Namibia case. U stavu 110. tog savjetodavnog mišljenja Međunarodni sud pravde je svojom praksom utemeljio granice odlučivanja za Savjet bezbjednosti UN (SB UN). Naime, Sud u tom stavu najprije iznosi da SB UN prema članu 24. Povelje UN može da preduzima akcije u svrhu održavanja svjetskog mira. Međutim, odmah zatim Sud naglašava da je u preduzimanju tih akcija SB UN ograničen „temeljnim principima i ciljevima Poglavlja 1 Povelje UN“. Time je Sud ukazao na zabranu Savjetu bezbjednosti da, i kada djeluje prema Poglavlju 7 Povelje UN, ne može (nema pravo) da državi članici UN postavi sebe kao njenog zakonodavca, umjesto njenih nadležnih institucija, niti da ovlasti neke treće države ili pojedinca da svoju volju nameću kao zakon u državi članici UN, jer mu to zabranjuje Poglavlje 1 Povelje UN, to jest već spomenuto imperativno načelo suverene jednakosti država iz člana 2. tačke 1. i 7. Povelje UN.

U tački 6. Rezolucije Generalna skupština UN određuje da sve države (pojedinačno ili udružene sa drugim državama) imaju obavezu da poštuju pravo na nezavisnost naroda i država i da slobodno odlučuju o svojim pitanjima, bez bilo kakvog spoljnjeg pritiska

Naredni slučaj se nalazi u presudi Međunarodnog suda pravde od 27. juna 1986. godine, u predmetu tog suda broj 520, koju je donio u sporu po tužbi Nikaragve protiv SAD. U stavu 202. te presude Sud naglašava da princip neintervencije (misli se na zabranu intervenisanja spolja u poslove države) „uključuje pravo svake države da vodi svoje poslove bez spoljašnjeg uplitanja“. Odmah zatim Sud se u stavu 203. presude, kao potvrdu tog svog stava, poziva ne samo na Povelju UN, već i na Rezoluciju Generalne skupštine UN, broj 2131 od 21. decembra 1965. godine. Riječ je o Rezoluciji o nedopustivosti intervenisanja u unutrašnja pitanja države i zaštiti državne nezavisnosti i suvereniteta. U tački 1. te rezolucije Genralna skupština UN određuje da nijedna država nema pravo da interveniše, direktno ili indirektno, bez obzira na razlog, u unutrašnja i spoljna pitanja bilo koje države. U tački 5. Rezolucije se određuje da svaka država ima neotuđivo pravo da samostalno odabere svoj politički, ekonomski, socijalni i kulturni sistem, bez miješanja u bilo kojoj formi od strane drugih država. Najzad, u tački 6. Rezolucije Generalna skupština UN određuje da sve države (pojedinačno ili udružene sa drugim državama) imaju obavezu da poštuju pravo na nezavisnost naroda i država i da slobodno odlučuju o svojim pitanjima, bez bilo kakvog spoljnjeg pritiska.

Podsjetivši, dakle, na ovu Rezoluciju Generalne skupštine UN kao normu koja potvrđuje pravo svake države članice UN da vodi svoje poslove bez inostranog miješanja, Međunarodni sud pravde u istoj presudi (stav 203) ističe da su načela iz Rezolucije broj 2131 ponovljena i u kasnijoj Deklaraciji Generalne skupštine UN, broj 2625 od 24. oktobra 1970. godine. Nakon toga Sud u stavu 205. svoje presude u predmetu Nikaragva protiv SAD sasvim određeno iznosi svoj stav, koji je od ključne važnosti, da načelo međunarodnog prava o zabrani intervencije u stvari druge države znači „zabranu svim državama ili grupama država da intervenišu direktno ili indirektno u unutrašnje i spoljne poslove druge države“.

U tome, dakle, leže suštinski razlozi zbog kojih ni OHR nema pravo da u BiH, kao državi članici UN, svoju volju nameće kao zakon niti da nametne, kao što je učinio Kristijan Šmit, da će ljudi u BiH biti osuđivani za krivično djelo i upućivani u zatvor ako ne poštuju njegovu (samo)volju

Kod ovakvih stavova Međunarodni sud pravde je dosljedno ostao u svojoj jurisprudenciji. Kao primjer koji to potvrđuje treba navesti savjetodavno mišljenje koje je taj sud 25. februara 2019. godine dao u predmetu broj 169 na zahtjev Generalne skupštine UN, u slučaju poznatom kao Arhipelag Čago. U stavu 153. tog mišljenja Sud se poziva na Rezoluciju Generalne skupštine UN, broj 1514, i činjenicu da se tom rezolucijom proklamuje neophodnost brzog i bezuslovnog okončanja kolonijalizma u svim njegovim oblicima i manifestacijama. Potonje riječi su veoma važne za nas ovdje u BiH, jer one znače pravnu obavezu da se bezuslovno i što hitnije mora okončati i kolonijalno upravljanje Bosnom i Hercegovinom, kakvom smo podvrgnuti od strane OHR-a i država članica neformalno okupljenih u tzv. savjetu za primjenu mira u BiH. Na takav zaključak pored već rečenog upućuje i stav 156. savjetodavnog mišljenja Međunarodnog suda pravde u predmetu Arhipelag Čago. Naime, u tom stavu Sud toliko jasno ukazuje da čak i nesamoupravne teritorije (protektorati koji nisu države) stiču u punoj mjeri pravo da same sobom upravljaju „kada postanu suverene nezavisne države“, što neoborivo dokazuje da Međunarodni sud pravde time govori da niko spolja, ma ko to bio, nema pravo da suverenoj državi nameće svoju volju kao zakon.

U tome, dakle, leže suštinski razlozi zbog kojih ni OHR nema pravo da u BiH, kao državi članici UN, svoju volju nameće kao zakon niti da nametne, kao što je učinio Kristijan Šmit, da će ljudi u BiH biti osuđivani za krivično djelo i upućivani u zatvor ako ne poštuju njegovu (samo)volju.