Ukrajinski rat i kolaps Nemačke

Na početku rata očekivalo se da će Ukrajina brzo biti poražena, ali ona i dalje odoleva u sukobu sa ekonomski i vojno daleko jačom Rusijom. Najzanimljivija dosadašnja posledica rata je kolaps Nemačke. Zahvaljujući hegemonoj poziciju u EU ona se se uzdigla u ekonomsku velesilu, a potom se, samo za nekoliko nedelja pokazalo koliko je ona politički nemoćna. Berlin kaput.

Ekonomista DŽosef Halevi tvrdi da je Nemačka od pada Berlinskog zida i raspada SSSR-a nastojala da izgradi svoj ekonomski blok. U zapadnom delu tog bloka su Austrija, Švajcarska, Belgija i Holandija, a u istočnom Češka, Slovačka, Mađarska, Poljska i Slovenija (Halevi je iz nepoznatih razloga izostavio Hrvatsku), sa različitim ulogama. Ceo blok ima 196 miliona stanovnika u poređenju sa nemačkih 83 miliona, i BDP od 7,7 triliona dolara naspram nemačkih 3,8 triliona dolara. To ga čini trećom ekonomskom silom u svetu – manjom od SAD i Kine, ali većom od Japana. Nemački izvoz u Austriju i Švajcarsku – koje imaju ukupno 17 miliona stanovnika – iznosi 132 milijarde evra, u poređenju sa 122 milijarde evra nemačkog izvoza u SAD i 102 milijarde evra u Francusku. Vrednost nemačke trgovine sa Italijom manja je od one sa Poljskom, uprkos tome što Italija ima veći broj stanovnika (60 naspram 38 miliona) i skoro duplo veći prihod po glavi stanovnika.

Nemci su, barem u industrijskim krugovima, imali nameru da stvore ekonomsku sinergiju između Kine, Rusije, Kazahstana, Ukrajine i nemačkog bloka.

Prema Haleviju, došlo je do preorijentacije nemačkog industrijskog aparata od drugih evropskih partnera ka sopstvenom ekonomskom bloku, s jedne strane, i trgovini sa Kinom s druge. Ostale članice nemačkog bloka takođe su zabeležile značajan porast trgovine sa Kinom. Prirodna posledica ovog procesa je formiranje evroazijske ekonomske zone, kako zbog realne potrebe Kine za ruskim sirovinama, tako i zbog rastućeg značaja čvorišta železničke infrastrukture u Rusiji, Kazahstanu i Ukrajini. Tokom poslednje decenije, prvi konvoji teretnih vozova krenuli su iz Kine za Dortmund i Holandiju. Nemci su, barem u industrijskim krugovima, imali nameru da stvore ekonomsku sinergiju između Kine, Rusije, Kazahstana, Ukrajine i nemačkog bloka.

Krajnji cilj nemačkog bloka, prema Haleviju, bio je stvaranje evroazijskog kontinentalnog fronta sa Nemačkom i Kinom na krajnjim polovima i Rusijom koja ih povezuje. Zbog toga su Nemci, ignorišući protivljenje Vašingtona, insistirali na gradnji gasovoda Severni tok 2. Propast tog projekta bio je prva posledica ukrajinskog rata.

Rat je praktično okončao ideju o zajedničkom evroazijskom prostoru jer je Nemačka primorana da revidira svoje odnose sa Kinom i da zatvori ruski kanal komunikacije sa njom. Takođe, Nemačka je onemogućena da koristi Rusiju kao rezervoar bogat resursima (Lebensraum – ili tačnije Grosraum) Sada je Rusija umesto “velikog prostora” postala nepremostiva geopolitička prepreka.

Halevijevim analizama treba dodati da su deo nemačkog bloka i države koje nisu članice EU, poput Srbije. Ona je na periferiji nemačkog privrednog prostora u Centralnoj Evropi, u nepovoljnijoj poziciji od drugih države tog regiona koje su članice Unije.

Halevi ističe da su nemački stratezi zbog ukrajinskog rata primorani da preispitaju svoju poziciju prema SAD i odnose sa drugim evropskim državama. Drugim rečima nemački pokušaj da bude autonomna u odnosu na SAD je propao.

Halevijevim analizama treba dodati da su deo nemačkog bloka i države koje nisu članice EU, poput Srbije. Ona je na periferiji nemačkog privrednog prostora u Centralnoj Evropi, u nepovoljnijoj poziciji od drugih države tog regiona koje su članice Unije.

Nema uverljivih objašnjenja zašto su nemačke političke i privredne elite pristale na takav obrt. Saradnja sa Rusijom bila je više nego povoljna za nemačku privredu, čija industrija je bila konkurentna na svetskom tržištu zahvaljujući jeftinoj energiji iz Rusije. Ta prednost sada je izgubljena. Jedino tumačenje za ovakvo ekonomsko samoubistvo je da nemačka država nije dovoljno moćna u međunarodnim odnosima da bi mogla da zaštiti interese svoje privrede. Ona je ukrajinskim ratom vraćena u poziciju podređenosti prema SAD, kao što je to bio slučaj pre ponovnog ujedinjenja 1989. Ona više nije u stanju da održi hegemoniju ni u Evropi, a kamoli da ima status sile prvog reda u svetskom sistemu.

Kreatori velike nemačke evroazijske ekonomske strategije pravili su račun bez krčmara. Naime, oni nisu vodili računa o elementarnoj činjenici da takav koncept predstavlja smrtnu opasnost za SAD. Privredna integracija Nemačke, Rusije i Kine, i drugih zemalja koje su sa njima povezane, značio bi kraj vodeće uloge Amerike u međunarodnom sistemu.

Angela Merkel uvela je Nemačku u Putinovu energetsku zamku. Do izbijanja sukoba u Ukrajini, takva orijentacija se mogla politički braniti, jer je donosila veliku ekonomsku korist. Odluka o gradnji Severnog toka dva doneta je 2015, kada je bilo sasvim jasno da se prilke na istoku evrope drastično menjaju. Analitičari ističu da je posle 2014. bilo logično da Nemačka smanji svoju energetsku zavisnost od Rusije, ali ona je i dalje insistirala na maksimalizaciji koristi od trgovine sa njom. Tako se Nemačka našla u paradoksalnoj poziciji da zavisi od uvoza jeftine energije iz Rusije i od pristupa kineskom tržištu, a u političkom pogledu je deo zapadnog saveza. Neki posmatrači misle da će rasti tenzije u Nemačkoj između pragmatičnih privrednih elita, koje smatraju da je saradnja sa Rusijom neophodna, i političkih evroatlantskih elita koje zagovaraju konflikt sa njom.

Nemački stratezi zanemarili su činjenicu da su ekonomija i politika isprepletene. Nije imao izgleda na uspeh koncept ekonomskog razvoja Nemačke koji nije uzimao u obzir interese SAD.

Autor je politikolog iz Zrenjanina