Regionalizacija Srbije kao „mapa poslednjeg puta“

Na početku umesno je postaviti pitanje na sledeći način:

Da li je regionalizacija jedini način ravnomernog razvoja Srbije ili uslov (konačnog) pristupa Srbije EU? Ukoliko jeste, koji su to mehanizmi koji će omogućiti da regionalizacija sama po sebi omogući jednak i ravnomerni razvoj svih delova Srbije. Promoteri regionalizacije ne daju odgovor na ovo pitanje. Nema sumnje da razlike u različitom stepenu razvoja pojedinih delova Srbije nisu uslovljene centralizacijom, kao što ni trenutna superiornost Vojvodine ili Beograda nisu rezultat postojanja autonomne pokrajine, budući da je istovetna razlika između Vojvodine i drugih delova Srbije postojala i u vreme Banovina.

Posebno je značajno pitanje kriterijuma na osnovu kojih će se formirati regioni. Pitanje je značajno zato što nema odgovora. Koje su to posebnosti etničkog sastava, kulturnih osobenosti, istorijskog razvoja, geografskih specifičnosti, privrednih ili demografskih karakteristika, koje bi u jednom društvu svesnom svih izazova, predstavljalo razlog za regionalizaciju. Takvih razlika nema kako u odnosu na različite delove uže Srbije, tako i u odnosu Vojvodina – Srbija, pa ni unutar onoga što se danas zove Autonomna pokrajina Vojvodina. Jedine razlike su u pogledu visine dohotka. Istovetne razlike su u različitim regionima Bugarske, Grčke ili između županija u Hrvatskoj. Uostalom, dr Migel Erero de Minjon (pisac prvog španskog demokratskog postfrankovskog Ustava) davno je utvrdio da «autonomija ne služi za ekonomski razvoj, već za priznavanje identiteta tamo gde ga ima!»

Domaći protagonisti ideje regionalizacije Srbije, nastupaju totalitaristički. Dakle, od potrebe regionalizacije pravi se jedno opšte mesto iz kojeg je isključena bilo kakva mogućnost kritičkog sagledavanja. Regionalizacija Srbije, u svom apsolutizmu nije usamljena. Regionalizacija Srbije danas predstavlja opšte mesto, pored jednog drugog tabua našeg vremena, kao što je to autonomija Vojvodine. Imajući u vidu sve argumente pro et contra regionalizacije Srbije, može se postaviti pitanje kako to da jedina ideja koja je imuna na ideju regionalizacije, jeste ideja autonomije Vojvodine. Zar regionalne razlike u Vojvodini nisu iste (ili veće) u odnosu na regionalne razlike u Srbiji. Pojedini delovi Vojvodine su potpuno neuporedivi prema svim karakteristikama. Sela u Banatu (ili delovima Banata) su u gorem stanju nego sela u južnoj Srbiji. Da li je za to kriva autonomija ili nedostatak regionalizacije. Čemu danas služi autonomija Vojvodine? Kakav je i koliki je to benefit za stanovnike Vojvodine, koji im omogućava pokrajinski administrativni aparat. Da li će novosadsko Izvršno Veće, doneti bolji život i evropski standard svim građanima Vojvodine, ili je reč o poslednjem bastionu propalog poretka, koji danas služi samo kao stecište preživelih boraca protiv ideoloških babaroga?!

Na kraju se može postaviti pitanje zašto se i poslednji tabu brozovsko-kardeljevskog ustavotvorstva ne podvrgne reviziji, i pristupi uređenju Vojvodine kroz formu regiona, okruga ili jačanje ideje i prakse lokalne samouprave.

Još jedna od karakteristika regionalističkog poduhvata jesu motivi.

U delu motiva, kao kod svake pseudoelite mogu se diferencirati pravi tj. iskreni motivi i kvazimotivi koji su u našem slučaju svedeni na korak dalje od neistine, svedeni na golu laž. Današnji zagovornici regionalizacije zastupaju samo princip formalne jednakosti suštinski nejednakih.

Jednakost u srpskoj verziji regionalizacije postoji samo kod zagovornika regionalizacije i to u delu argumenata za regionalizaciju koji se svode na pristup evrofondovima. 

Iskreni motiv srpske regionalizirajuće pseudoelite jeste mogućnost lakšeg dostupa predpristupnim fondovima EU. Kao i kod svake pseudoelite, lukrativni momenti uvek preovladaju, dok ideološki služe samo kao paravan ili obrazloženje namenjeno masama. Tako da novac od fondova EU, jeste dobrodošao posustaloj privredi u cilju novog tenderskog (pre)raspoređivanja.

Drugo obrazloženje je namenjeno unutrašnjoj dnevnopolitičkoj upotrebi. I tu domaća evroregionalistička elita nastupa doktrinarno. Regionalizacija se nakon svih uslova postavlja kao uslov broj jedan srpskih evrointegracija. I kao uvek kada pseudoelita upotrebljava ideološki argument i ovaj je lažan. Regionalizacija Srbije, nije uslov pristupa EU, pa ni EU fondovima. Regionalizacija Srbije je potreba i više od potrebe uslov pristupa EU, samo u viziji Jelka Kacina i domaćih regionalista i EU integralista. Kao primer uvek se možemo osvrnuti oko sebe i pokazati na Bugarsku, Grčku, Hrvatsku ili Rumuniju. Opšte je mesto da su regionalne razlike u Španiji, Italiji, Belgiji, Grčkoj ili Poljskoj otprilike iste kolike su u Srbiji. Međutim, naši susedi nisu pristupili regionalnom prekrojavanju države sa obrazloženjem evropskih integracija. Hrvatska je broj županija i lokalnih samouprava odredila još zakonom iz 1992. godine, dok je Bugarska zadržala mrežu okruga (28 okruga) još iz vremena Todora Živkova. Zašto se onda Srbiji regionalizacija predstavlja kao uslov svih uslova, uslov koji će uskoro dostići po težini saradnju sa haškim tribunalom ili poštovanje „mape puta“.

Odgovor se može pronaći i u proklamovanim regionalističkim pristupima stranaka nacionalnih manjina. Zar se „mapa puta“ ne vidi kroz predlog bošnjačkih stranaka da stanovništvo tzv. Sandžaka u slučaju regionalizacije mora ostati u jednom regionu. Gde su se tu zagubili motivi ili izgovori ravnomernog ekonomskog razvoja, decentralizacije i evrointegracija, te principi trijumfa pojedinačnih nad kolektivnim pravima. Ako je reč o etnocentrističkim motivima, zašto isti nisu bili prisutni u periodu referenduma u Crnoj Gori, budući da teritorija negdašnjeg „sandžaka“ obuhvata i delove teritorija u Crnoj Gori. Ili su se isti sveli na dva bleda saopštenja koja su ignorisana od sunarodnika u Crnoj Gori. O motivima stvaranja regiona tipa „Preševska dolina“ čiji su promoteri Ragmi Mustafa i Šaif Kamberi, ili regiona prema principima trijanonskih revizionista izlišno je i govoriti.

Svakom iole dobronamernom posmatraču, jasna je koincidencija i kontinuitet između istorijski poražavajućih iskustva države Srbije sa banovinama, i reformi banovina kroz pakt Cvetković – Maček, pokrajinskih komiteta i kasnijih pokrajina na teritoriji Srbije, ustavnih amandmana iz 1968. godine, Ustava iz 1974. godine, sve do „Omnibus“ Zakona o Vojvodini iz 2002. godine, i današnjih ultimativnih zahteva za regionalizacijom Srbije.

Budući da je Srbija zemlja sa velikim regionalnim razlikama koji se kreću od 7 do 15 posto između pojedinih regiona ili delova Srbije, jasno je da srpska regionalizacija ima jedan i to poguban deficit, a to je nejednakost u osnovi.

Nejednakost u osnovi suštinski predstavlja odsustvo korelata u vidu neophodne jednakosti između regiona ili delova Srbije i to kao kraja regionalizacije, a ne kao osnov početka. Upravo nejednakost u osnovi predstavlja dokaz nesvrsishodnosti regionalizacije u Srbiji, ali i osnov za razotkrivanje motiva promotera srpske regionalizacije koji ukazuju na razloge nedopustivosti regionalizacije u Srbiji.

Naime, da bi se stvorila moderna država ili država po meri svoje sveukupnosti i (teritorijalne) sveobuhvatnosti mora se poći od fundamenta (od koga polazi svaki liberalizam i svaka demokratija) da je država uvek jedna heterogena tvorevina. U tom smislu se mora poći od činjenice (od koje polazi i demokratija) da ono što je jednako se tretira jednako, kao i da je često neophodno da se ono što je nejednako tretira jednako (u slučaju naše teme reč je o različitim delovima Srbije).

U činjenici da regionalizacija u Srbiji ne uvažava te naglašene različitosti u standardu i ekonomskom razvoju pojedinih delova Srbije, jeste razlog za neprihvatanje takve regionalizacije, koja je izgleda nametnuta kao i sama tema o regionalizaciji. Kakav je to državni koncept koji u osnovi ne uvažava faktičko stanje, a čiji je cilj da se faktičko stanje ispravi. I kako je moguće ujednačiti razvoj različitih delova Srbije, u uslovima odsustva bilo kakvog etatizma.

Nephodno je da se prilikom razmatranja ideje ravnomernog razvoja Srbije, krene od osnovnih principa koji moraju da budu svedeni na oblike jače lokalne samouprave, ili okruge, ali kao oblike nedržavnog ili nepolitičkog oblika organizovanja, sa neophodnim ovlašćenjima, uz paralelnu praksu dislokacije pojedinih državnih organa.

Jasno je da se srpskom narodu u procesu tranzicionog hoda do zvezda, svako novo rešenje, svaka nova ideja nudi kao spasonosna. Tako je i sa regionalizacijom. Ideološki zabran u koji je ušla Srbija, u vidu reginalizacije je vrhunac krize srpske države, u kome se Srbija razara iznutra, koristeći ovog puta regionalne razlike, domicilno nezadovoljstvo i kontrolisanu bezvoljnost, sa ciljem konačnog urušenja bilo čega što bi trebalo da sačuva državno jedinstvo. Nema dileme da je neophodno povesti računa o ravomernom razvoju svih delova Srbije, kao uslovu opstanka Srbije, ali nema sumnje da predloženi modeli regionalizacije u uslovima srpske tranzicije, predstavljaju kombinaciju pseudoelitističkih motiva ostanka na vlasti i antisrpskih geopolitičkih projekata. Na kraju, možda napred navedeni stavovi predstavljaju izraz nerazumnog straha i neshvatanja stvarnosti, ili možda regionalizacija nije deo „mape puta“ koja vodi od početka 90-tih, ali kako navodi Dostojevski „Ne veruj, ali razmisli!“.