Zavođenje za Goleš planinu!

Reakcija na tekst Velibora DŽomića "O navodnoj 'autonomiji' Crkve u Crnoj Gori"

Ima jedna naša, srpska narodna mudrost za slučaj kada neko izbegava jasan i direktan odgovor: Zavođenje za Goleš planinu! Čini mi se da upravo tako nešto radi mr Velibor DŽomić, koordinator Pravnog saveta Mitropolije crnogorsko-primorske, u svojoj reakciji na moj tekst „Planovi Ruske pravoslavne crkve i interesi naših arhijereja u Crnoj Gori“, jer nije odgovorio na suštinska pitanja i navedene činjenice, mada je mnogo teksta napisao. Stoga sam u nedoumici na šta da reagujem.

Nije zgoreg da kažem da moj tekst ima oko 1.000 a DŽomićeva reakcija oko 2.430 reči! Za početak: Pametnome dosta!

Nema savršenog teksta bez greške. Nema ni konačne istine u naučno-istraživačkom radu. U mom tekstu nenamerno sam preskočio mitropolita Joanikija Lipovca (hirotonisanog 1940. u beogradskoj Sabornoj crkvi) i naveo da su mitropolita Visariona Ljubišu hirotonisali ruski arhijereji. Tačno je da su arhimandrita Visariona, posle postavljenja od strane kneza Nikole Petrovića, kao prvog episkopa zahumsko-raškog hirotonisali mitropolit Ilarion Roganović i episkop bokokotorski Gerasim Petranović.

Ne vidim svrhu DŽomićeva vraćanja na početak, na vremena Svetoga Save, kao ni za navođenje činjenice da su crnogorski arhijereji hirotonisani od arhijereja Pećke patrijaršije do njenog ukidanja i podvođenje pod jurisdikciju Carigradske patrijaršije 1766. godine. Poznato je da je u međuvremenu organizovana nova crkvena zajednica, upamćena kao Karlovačka mitropolija, sa sedištem u Sremskim Karlovcima. Karlovački mitropoliti bili su kanonski naslednici pećkih patrijaraha a to znači i u pravima hirotonije novih arhijereja za druge srpske crkvene zajednice. (Druga je stvar da li su to savremene političke prilike dozvoljavale.)

DŽomić nije razjasnio ključno pitanje: Zašto je napravljen diskontinuitet posvećenja (hirotonije) episkopa crnogorskih kada su to činili ruski arhijereji u slučaju Petra II Petrovića Njegoša i njegovih nekoliko naslednika?

Kako tvrdi Ljubomir Durković Jakšić, Eparhija crnogorska u vreme episkopa Petra I i mitropolita Petra II formalno-pravno i kanonski je bila pod jurisdikcijom Carigradske patrijaršije, kao što su Crna Gora i Brda formalno-pravno bili deo turske carevine.[1] Uostalom, Radivoj Petrović je zamonašen od arhijereja Carigradske patrijaršije. Ostaje nerazjašnjeno pitanje: Koje su posledice hirotonije jednog arhijereja, u ovom slučaju Petra II, od strane arhijereja iz druge patrijaršije. U istom kontekstu se može postaviti i pitanje: Da li je to bio nekanonski ulazak Ruske na teritoriju jurisdikcije Carigradske patrijaršije? U svemu tome treba imati na umu tadašnje tursko-ruske odnose, odnosno slabost otomanske a snagu ruske carevine, njenu ulogu na Balkanu i zaštitnički odnos prema hrišćanskom stanovništvu.

Ruski arhijereji su Petru II Petroviću Njegošu dodelili zvanje mitropolita i on se po tome razlikuje od svoja dva prethodnika. Rusi, međutim, nisu dali zvanja mitropolita Nikanoru Ivanoviću, Ilarionu Roganoviću, Visarionu Ljubiši i Mitrofanu Banu. To je učinio knez odnosno kralj Nikola I Petrović! (Prvi potonji kanonski mitropolit crnogorsko-primorski bio je Gavrilo Dožić, izabran 1920. godine u srpskoj Patrijaršiji.)

Posle dobijanja nezavisnosti na Berlinskom kongresu 1878. godine, knez Crne Gore Nikola I Petrović je osnovao Zahumsko-rašku eparhiju i naimenovao prvog episkopa.

Gospodar Nikola I Petrović dodelio je titulu arhiepiskopa i proglasio autokefalnost 1905. godine (menjajući naručeni izvorni tekst uglednog kanoničara episkopa dalmatinsko-istrijskog Nikodima Milaša o ustrojstvu crkvene zajednice u Crnoj Gori). Toliko o nemešanju svetovne vlasti u crkvene poslove. Uzgred, zašto sporiti pravo gospodaru Milu Đukanoviću, koga je svojevremeno mitropolit Amfilohije pomogao u nekim drugim stvarima, da organizuje i proglasi Pravoslavnu crkvu Republike Crne Gore. Druga je stvar što to ne bi bila Crkva već vladina organizacija registrovana u Ministarstvu za unutrašnje poslove! Ili zamerati Borisu Tadiću što je o Saboru 2010. pokušao da direktno utiče na izbor novog srpskog patrijarha koji će biti proevropski i evroatlantski orijentisan! (Čitamo ponešto o tome i na Vikiliksu!)

DŽomić podseća na boravak ruskog patrijarha Alekseja u Beogradu i Podgorici 1994. godine u nameri da omalovaži moju tvrdnju o „povratku“ ruske Crkve na kanonsku teritoriju srpske. Pri tom zaboravlja da su 1994. godine Beograd i Podgorica bili u jednoj državi! Iako su sada to prestonice dve države, ostala je nit – Srpska pravoslavna crkva – koja je zajednička narodu. Po osveštanoj tradiciji, mitropolit Ilarion je trebalo da dođe kod patrijarha Irineja, u Patrijaršiju, i odatle produži u Podgoricu. Kako je on prvo otišao u Podgoricu, i bio i kod najviših predstavnika države Crne Gore, može se pitati da li je to neka novost u odnosima sestrinskih crkava. Osim, ako nije išao da objasni status delova Ruske pravoslavne crkve u Ukrajini i ponudi ga srpskom patrijarhu kao moguće rešenje problema? Zar on o tome nije javno govorio![2] Pametnome dosta!

Velibor DŽomić u prvom delu jedne rečenice za sebe tvrdi da spada u upućene ličnosti a u drugom da mu nije poznato da mitropolit Amfilohije traži bilo kakvu autonomiju. „Takav zahtev jedino može da bude upućen Saboru, a, kao što je poznato, do sada nikada nije upućen, jer za to ne postoji nijedan kanonski opravdan razlog.“

U pravu je DŽomić kada opominje na kanonski put. Zaboravlja da nas podseti kakvi su to bili kanonski opravdani razlozi za uzimanje titule mitropolita crnogorsko-primorskog, zetsko-brdskog i skenderijskog i egzarha pećkog trona a kasnije i arhiepiskopa cetinjskog. Ovde moram da postavim jedno pitanje: Ima li tih titula u Ustavu Srpske pravoslavne crkve?[3]

Za mene je i dalje problematično pitanje imena „Pravoslavna crkva u Crnoj Gori“. Ne sporim da je to odluka Sabora. Sporim ustavnost te odluke imajući u vidu i saznanja o načinu i vremenu donošenja.

DŽomić lako deli kvalifikacije. Tako je na primer, napisao da je moja ocena o crkvenim separatističkim idejama u Crnoj Gori nekorektna i to potkrepio tvrdnjom o dočeku patrijarha i drugih članova Sinoda u Crnoj Gori. Ne razumem šta je tim hteo da kaže! Zar ne razdvaja šta misli narod srpski u Crnoj Gori (naročito Grbljani) od onoga šta radi mitropolit?

DŽomić je napisao: „Nije Đurić ni prvi ni jedini koji olakim ocenama, na osnovu ko zna kakvih ’izvora informacija‛ nedopustivo ponižava Sveti arhijerejski sabor i njegove obavezujuće odluke.“ Moje saznanja stečena u razgovoru sa dvojicom uglednih arhijereja i jednim sveštenikom, za koga sam napisao „inače višeg obrazovanja, doduše ne bogoslovskog i teološkog“, mogla bi se staviti pod znak pitanja samo u slučaju tvrdnji tog sveštenika a nikako dvojice arhijereja koji imaju i bogoslovsko i teološko obrazovanje i članovi su Sabora. A o obavezujućim odlukama Sabora kojih se dobar deo njegovih članova ne pridržava, nije prilika da raspravljamo. Uzgred, samo o takozvanim „obnoviteljima“ sveštenoradnji, grčkoj odeći na srpskim sveštenicima i tako dalje ima dovoljno razloga za raspravu u vernom narodu.

Pretpostavimo da je DŽomić veoma informisan o zbivanjima na Cetinju, u zgradi Mitropolije, s obzirom na zvanje koje stoji uz njegovo ime. Onda je nejasno kako da nijednu reč nije napisao o pregovorima sa državnim funkcionerima Crne Gore oko pripremanja ugovora. Nije napisao nijednu reč kojom bi opovrgao moje pretpostavke o predlogu mitropolita Ilariona Alfejeva za razrešenje problema imajući u vidu rusko iskustvo na teritorijama bivšeg Sovjetskog Saveza.

Ne razumem DŽomića zašto moje tvrdnje o izborima za patrijarha i mesto mitropolita Amfilohije u svemu tome ne zavređuju ni malo pažnje tvrdeći da će sve to vreme pokazati. Da li treba i o tome da čitamo na Vikiliksu ili da već sada razjasnimo brojne nedoumice u vernom narodu!? Naročito kada i on dobro zna kako su „kadrovi“ iz Crne Gore „podelili“ mesta i funkcije u Patrijaršiji i beogradskim hramovima a posle saznanja o novom poglavaru, osećali se kao (p.......), kako je rekao jedan od njih ispred Patrijaršije!

Ne razumem DŽomića ni kada piše da je teško poverovati u moje tvrdnje da se pojedine odluke donose na kraju Sabora pod tačkom razno. Hajdemo da razjasnimo: dnevni red Sabora utvrđuje Sinod, ali je moguće i da se on tokom sednica dopuni. Pitam: da li je pitanje titule arhiepiskopa nagovešteno uoči Sabora, kada je to odlučeno i gde je objavljeno zvanično saopštenje. Ovo pitam jer dobro znam šta čini jednu Crkvu. A verni narod, kao jedan njen deo, treba to da zna. Uostalom, ako je sve čisto, neka se čita u srpskoj štampi a ne u depešama činovnika američke ambasade.

DŽomić je preskočio poslednju rečenicu mog teksta a koja je, možda, i suštinska u celoj priči. Stoga je navodim i ovaj put ostajući u nadi da ću dobiti zadovoljavajući odgovor:

„Sama titula ’arhiepiskop cetinjski‛ i sintagma ’Pravoslavna crkva u Crnoj Gori‛, koje su prodrle u (polu)zvaničnu upotrebu u srpskoj Patrijaršiji, nagoveštavaju jedno sumorno vreme za arhiepiskopa pećkog, mitropolita beogradsko-karlovačkog i patrijarha srpskog, bez obzira na to ko god da bude nosilac titule koja ima sve tradicije iz istorije Srpske pravoslavne crkve, a to su srednjevekovne državotvorne iz vremena Nemanjića, etnarške iz vremena turske vladavine i koju je postavio patrijarh Makarije Sokolović, i Karlovačke mitropolije koja izražava kontinuitet ’srpske‛ svetosavske blagodati.“

PS: Tokom čitanja saopštenja Pravoslavne mitropolije crnogorsko-primorske od 14. septembra moje razočaranje je iz rečenice u rečenicu bilo sve jače. Reči su nemušte, a rečenice su isprazne!