Poslanica povodom osamstogodišnjice autokefalnosti - Srpski narod da očuva sveto Kosovo i Metohiju, milu Boku i ponosnu Crnu Goru, kao i sve krajeve i zemlje nad kojima su se nadvile ruke silnika

I R I N E J,

PO MILOSTI BOŽJOJ PRAVOSLAVNI ARHIEPISKOP PEĆKI, MITROPOLIT BEOGRADSKO-KARLOVAČKI I PATRIJARH SRPSKI, SA SVIM ARHIJEREJIMA SRPSKE PRAVOSLAVNE CRKVE, SVEŠTENSTVU, MONAŠTVU I SVIM SINOVIMA I KĆERIMA NAŠE SVETE CRKVE, POVODOM OSAMSTOGODIŠNjICE NjENE AUTOKEFALNOSTI, UPUĆUJE BLAGOSLOV, POZDRAV I OVU SABORSKU POSLANICU

Blagodat Gospoda našega Isusa Hrista

i ljubav Boga i Oca i zajednica Svetoga Duha

 da bude sa svima vama   (II Kor. 13, 13).

U ovoj blagoslovenoj godini ispunjeni smo svetim osećanjima i neizrecivom radošću zato što nas je Gospod udostojio da u njoj saborno, svi zajedno, arhijereji, sveštenstvo, monaštvo i bogoljubivi narod, proslavimo veliki jubilej – osamstoti rođendan naše Srpske Pravoslavne Crkve! Tačno pre 800 godina zalaganjem Svetoga Save, najveće i najznačajnije ličnosti u istoriji našeg naroda, Srpska Pravoslavna Crkva je dobila svoju samostalnost, odnosno autokefaliju.

Sveti Sava je toliko toga uradio za šezdesetak godina svog ovozemaljskog života da svako ko se udubi u njegov život, samo nadahnut blagodaću Božjom može da nasluti odakle treba da započne svoje kazivanje. Zbog toga i mi, srpski arhijereji i njegovi naslednici, pribegavamo molitvi koju je njegov hagiograf i himnograf Teodosije upleo u akrostih kanona Svetom Savi: Savu da pohvalim, znanja, Bože moj, daruj mi!

Tako nadahnuti, mi vašu ljubav podsećamo na značaj Savinog dela. On je izdejstvovao autokefalnost Srpskoj Crkvi i kao njen prvi Arhiepiskop organizovao njen duhovni život u jedanaest eparhija, sa mnogobrojnim manastirima i protopopijatima. On je preusmerio razvoj srpske sakralne arhitekture izgradnjom hrama Spasovog u Žiči i otvorio nove horizonte srpskog živopisa slikarskim programima Studenice i Žiče. On je otac srpske književnosti kao pisac Žitija Svetog Simeona i autor pisama i beseda. On je utemeljio srpsko crkveno pravo kako tipicima za Karejsku isposnicu i manastire Hilandar i Studenicu tako i čuvenim Zakonopravilom (Nomokanonom) i hrisovuljama koje je sa ocem i bratom pisao. On je obavljao važne državne i diplomatske misije sa Bugarima i Ugrima, negovao dobre odnose sa istočnim patrijaršijama, održavao delikatne crkveno-političke odnose sa Rimom i bio pionir međureligijskog dijaloga sa islamom. On je podigao ili kao drugi ktitor obnovio i velikodušno darivao manastire Hilandar, Vatoped, Iviron, Veliku Lavru, Karakal, Ksiropotam i Filotej na Svetoj Gori, Žiču, Mileševu i studeničke isposnice u Srbiji, manastire i crkve u Jerusalimu, Vitlejemu, Aleksandriji i Solunu, kao i u Rimu i Bariju. On je postavio temelje srpske medicine osnivanjem bolnicâ u Hilandaru i Studenici. On je neumorno radio na prosvećivanju svog naroda svetlošću jevanđelske istine. On je kod Srba neumorno razvijao ljubav prema bogosluženju, pokazavši im, svojim primerom, objedinjen molitveni podvig zajedničke i pojedinačne molitve, kao i ljubav prema bogoslužbenim tradicijama prednemanjićke Srbije, Svete Gore, Carigrada i Jerusalima.

Braćo i sestre! Osećajući odgovornost pred značajem ličnosti i događaja koji proslavljamo, mi, arhijereji Srpske Pravoslavne Crkve, upućujemo vam ovu poslanicu da bismo istovremeno, zajedno sa vama, podelili radost ove značajne godišnjice i, na osnovu pažljivog sagledavanja i pravilnog razumevanja vremena i okolnosti u kojima je Sveti Sava ostvario ovo veliko delo, sagledali i razumeli i okolnosti vremena u kojem mi danas živimo.

Podsetimo se: naši preci su krštavani postepeno, tokom stolećâ, sve do devetog veka. U tim vremenima, kao i u današnjem vremenu, oblasti naseljene Srbima bile su u pogledu državne uprave razdeljene i razjedinjene. Crkvena, pak, uprava u Raškoj bila je pod jurisdikcijom Ohridske Arhiepiskopije, a zapadni srpski krajevi su bili pod snažnim uticajem Latinâ, te je duhovna podvojenost i podeljenost u narodu bila još izraženija.

Početkom 13. veka, kada je velikog župana Stefana Nemanju na prestolu već stabilne države, koja je po prvi put objedinila skoro sve srpske zemlje, nasledio njegov sin Stefan Prvovenčani, Srbija, čiji položaj, veličinu i ugled uvažavaju i Istok i Zapad, konačno postaje hrišćanska kraljevina. Mlada kraljevina je postavila političke okvire i dala zamajac uzrastanju i širenju pravoslavne vere i stvaranju čvršćih institucionalnih okvira Srpske Crkve i države. To će u jednom značajnom trenutku Sveti Sava caru Teodoru Laskarisu reći znamenitim rečima kojima je započela njegova misija sticanja autokefalije: „Skrbno i pečalno mi je, care, jer moja zemlja nema svog arhiepiskopa; a još i mnoge zemlje su okolo otačastva mi u oblasti države naše, no nisu napredne božastvenim ispravljenjem“.

Srpski narod se u to vreme – baš kao i danas – nalazio na geografskoj, duhovnoj i političkoj vododelnici Istoka i Zapada. No, to nije sprečilo nego je nadahnulo Svetog Simeona Mirotočivog i njegove svete sinove Savu i Stefana Prvovenčanog da mudro i blagorazumno vode dvojedini brod srpskog naroda, brod Srpske Crkve i srpske države, kroz Scile i Haribde sukobâ Istoka i Zapada koji nisu bili manji od ovih današnjih.

Sveti Sava je znao da se duhovno i kulturno prosvećivanje vernih može ostvariti samo ukoliko se obrazuje dovoljan broj sposobnih i svome narodu odanih episkopa, sveštenika i monaha, pod jednom crkvenom upravom. Bez jedinstvenog crkvenog okvira i jedinstvenog duhovnog prostora, suštinska pastirska služba Crkve spasenju u njegovom otačastvu i njegovom narodu naprosto nije bila moguća. U takvim političkim okolnostima, bilo je neophodno da Crkva bude samostalna, autokefalna.

Zbog toga Svetitelj, nadahnut ljubavlju prema svome rodu, uz saglasnost brata, svetoga kralja Stefana Prvovenčanog, donosi jednu od najvažnijih odluka u istoriji srpskog naroda. On, u doba kada je pravoslavno Istočno Rimsko Carstvo rasparčano i pregaženo, kada krstaške horde ognjem i mačem uspostavljaju u prestonom Carigradu Latinsko Carstvo i postavljaju svog, latinskog patrijarha, odlazi vizantijskom caru i carigradskom patrijarhu, tada izbeglicama u maloazijskom gradu Nikeji. Tamo od njih, poštujući u potpunosti kanonski poredak Pravoslavne Crkve, dobija punu autokefaliju za Crkvu u svom narodu, sâm postavši prvi Arhiepiskop svih srpskih i primorskih zemalja.

To opisuje Savin hagiograf jeromonah Domentijan sledećim rečima: „…I svemoćnom silom Božjom, i uz Božju pomoć imajući sve moguće, isprosi blagoslov od časnoga patrijarha i od svega sabora vaseljenskoga, da više ne ide drugi arhiepiskop u vaseljenu na osvećenje, no samo njegovo pominjanje među prvima, i da samoosvećeno bude otačastvo njegovo kao što je Božjom pomoću i samodržavno. Po istom činu i ovo satvori, da je sa obe strane bezbrižno, no da se sastane taj sâm arhiepiskop sa saborom svojih episkopa i tako da osvećuju sebi arhiepiskopa.''

U Nikeji, u hramu Premudrosti Božje, u kojem su održani prvi i sedmi vaseljenski sabor, Sveti Sava je 1219. leta Gospodnjeg, kao najsvetiji izdanak svoga roda, hirotonisan i postavljen za prvog poglavara nove autokefalne pomesne Crkve.

Dobijanje autokefalije za Srpsku Crkvu desilo se naporedo sa učvršćivanjem i razvojem srednjovekovne srpske države, tako da je jedan prvenstveno crkveni događaj imao i veliki politički značaj. Oblasti sa različitim političkim tradicijama, okupljene u jednu državu, sada su povezane u jedinstvenu duhovnu celinu. Nesumnjivo je da je Sveti Sava, tražeći autokefaliju, imao u vidu i nacionalni, državni interes srpskog naroda. Zbog toga je već na povratku iz Nikeje u Srbiju uredio Zakonopravilo (Nomokanon), knjigu koja je uz crkveno-kanonska pravila obuhvatala i građansko-pravne norme. Ne treba, međutim, gubiti iz vida činjenicu da je to činio prvenstveno iz duhovnih i pastirskih motiva. Sveti Sava je znao da u datim istorijskim okolnostima samo administrativno samostalna Crkva može da omogući valjanu i trajnu evangelizaciju, duhovni napredak i versko utemeljenje njegovom narodu i otačastvu.

Pri tome, za Svetog Savu, kao i za punoću Crkve Hristove u svim vremenima, za razliku od državnog suvereniteta i ustrojstva bilo kakve ljudske organizacije i institucije u ovom svetu, administrativna samostalnost Crkve nije značila njeno izdvajanje, zatvaranje i izolaciju. Naprotiv! Ona je uvek podrazumevala ostajanje u zajednici, jedinstvu i ljubavi sa svim pomesnim Crkvama Božjim u svetu koje ispovedaju pravu, pravoslavnu veru.

Suštinski crkveni sadržaj i kanonski smisao autokefalije sastoji se u tome da episkopski sabor određene crkvene oblasti ima pravo da samostalno bira svog poglavara, svoju glavu, odnosno prvojerarha ili predstojatelja, a da on potom biva prihvaćen i priznat od svih drugih poglavara samostalnih Crkava. Autokefalni status znači da jedna Crkva ne zavisi od nekog većeg crkvenog centra, odnosno da odluke njene jerarhije ne podležu odobrenju ili potvrdi od strane drugog, njoj nadređenog, crkvenog centra.

Upravo je to, davne 1219. godine, Sveti Sava za Srpsku Pravoslavnu Crkvu izdejstvovao od patrijarha Manojla II Haritopulosa Sarantena i vizantijskog cara Teodora I Laskarisa. Srpska Crkva je dobila sopstveni arhijerejski sabor, a on sâm je priznat za njenog predstojatelja. Dakle, za pitanja u jurisdikciji i nadležnosti pomesne Srpske Crkve ni Sveti Sava ni njegovih osamdeset i jedan naslednik na arhipastirskom tronu nisu tražili niti traže saglasnost ili pristanak Carigradske ili bilo koje druge Crkve. Zato je ovaj događaj vododelnica koja račva srpsku istoriju na onu pre Svetog Save i na onu posle njega.

Plodovi tog velikog događaja su nepobitni i dalekosežni. Oni obeležavaju svu našu istoriju u svim oblastima života, nauke, kulture, duhovnosti i državnosti – jednom rečju, identiteta i samog istorijskog bića i opstanka našeg naroda. Pod okriljem autokefalne Crkve, arhepiskop Sava, sa sedištem u manastiru Žiči, uspeva da pokrene sve stvaralačke snage naroda, da oduševi, da ponese, da upali oganj vere i unese Jevanđelje Hristovo u svaku dušu, u sve odnose, u vasceli narodni život. U tome je tajna duhovnog, materijalnog i političkog uspona Srbije u srednjem veku. U tome je tajna zlatnih vekova srpske srednjovekovne države. Taj uspon je plod angažovanja svih najboljih, dobro organizovanih i objedinjenih snaga naroda, pokrenutih jedinstvom vere, misli, reči, dela i cilja.

Zahvaljujući opredeljenju Svetoga Save omogućeno je i dovršeno identitetsko uobličavanje i sazrevanje srpskog naroda, a crkvenom samostalnošću i potonjim duhovnim plodovima koje je ona dala projavljeno je njegovo crkveno, kulturno i nacionalno punoletstvo. To Savino opredeljenje formiralo je poseban, nama Srbima beskrajno dragocen, Svetosavski Zavet, Hristov Novi Zavet ostvaren u istorijskom iskustvu srpskog naroda, Zavet bezgranične žrtvene ljubavi prema svom narodu, njegovoj Crkvi i njegovoj državi, prema istini, pravdi i slobodi. Iz tog Zaveta iznikao je i potonji Kosovski, svetolazarevski Zavet, kao i sva druga, u odsudnim vremenima zavetna opredeljenja i dela srpskog naroda. Zahvaljujući tome, preživeli smo i pobedili sijaset iskušenja i nevolja koje su pratile, a, kako vidimo, i danas prate istorijsku sudbinu našeg naroda: preživeli smo viševekovno ropstvo pod Osmanlijama, albansku Golgotu i strahoviti pokolj stanovništva u Prvom svetskom ratu, nebivale zločine okupatorâ i njihovih saveznika u Drugom svetskom ratu... Setimo se samo najmonstruoznijeg stratišta tog mračnog doba, logora Jasenovca, ali i mnogih drugih, njemu sličnih stratišta, kao i strašnog građanskog rata koji je paralelno tekao tokom nacističke okupacije!

Vernost Svetosavskom Zavetu omogućila nam je da preživimo, ali i da ne pokleknemo. Nije dovoljno samo preživeti, poučava nas Zavet: treba uspravno stajati! Preživeli smo i teror i egzekucije obezboženih Srba nad sopstvenim narodom, njegovo cepanje na nove, tobožnje nacije, arnautske pobune i zločine od davnih turskih do naših vremena, kao i različita iskušenja na kraju drugog i početku trećeg milenijuma, sve vreme ostajući uspravni.

Zato se u nadi molimo da vernost svetosavskom Putu koji u život vodi i Svetosavskom Zavetu osposobi srpski narod da očuva svoju svetu i zavetnu pokrajinu, Kosovo i Metohiju, svoju milu Boku i ponosnu Crnu Goru, kao i sve one druge krajeve i zemlje nad kojima su se nadvile ruke silnikâ ovoga sveta sa ciljem da ih nasilno i nepravedno otmu

U znaku Raspeća i Vaskrsenja Hristovog nalazi se sav život i istorijsko trajanje našeg naroda i naše Crkve. Stradale su svetinje i sa njima kulturna i istorijska dobra. No i pored toga svetosavski duh čini da i dalje, u istoj meri, Crkva stvara, preobražava i spasava svoju decu. Zato se u nadi molimo da vernost svetosavskom Putu koji u život vodi i Svetosavskom Zavetu osposobi srpski narod da očuva svoju svetu i zavetnu pokrajinu, Kosovo i Metohiju, svoju milu Boku i ponosnu Crnu Goru, kao i sve one druge krajeve i zemlje nad kojima su se nadvile ruke silnikâ ovoga sveta sa ciljem da ih nasilno i nepravedno otmu.

Od vremenâ u kojima je Sveti Sava stekao autokefaliju pa do danas prošlo je osam vekova, a duhovna snaga naše Crkve čvrsto i nepromenjivo usmerava sve velike događaje u istoriji srpskog naroda. Štaviše, bez nje kao nosioca i svedoka večnih istina i nepresušne duhovne snage, naša istorija i naš opstanak na tlu uvek nemirnog Balkana, raskrsnici mnogih etničkih kretanja, duhovnih i kulturnih uticaja i raznih osvajačkih ambicija, ne može se ni zamisliti. Naš narod u najvećem periodu svoje istorije nije bio objedinjen unutar istih državnih granica, pa ipak nije izgubio svoj identitet, jer ga je čvrsto ukotvio u Crkvi. Tako i danas, tamo gde je prisutna u srpskom narodu, Crkva čini temelj njegovog identiteta. Posebno u krajevima gde je ugrožen, narod u Crkvi Svetosavskoj nalazi snagu za dalji opstanak, nalazi tiho pristanište i utehu za svakodnevni život. Zato recimo jasno i glasno: bez Svetosavske Srpske Pravoslavne Crkve, mi Srbi, kao narod, danas ne bismo ni postojali!

Ali, mi ovaj veliki jubilej ne slavimo niti se Svetoga Save i njegovog velikog dela sećamo zato da bismo se podsetili na staru slavu; da bismo ukazivali poštovanje predanju, Savinim stopama, koje su bile u temeljima našeg nacionalnog identiteta. Naprotiv! Recimo slobodno da mi želimo i da hoćemo da hodimo Savinim tragovima, da idemo putem koji nam je on zaveštao. To sve davno je pre naših vremena sagledao i u najpoznatiju pesmu Svetom Savi pretočio bogomudri crkveni pesnik rekavši: „Puta koji vodi u Život nastavnik, i prvoprestolnik, i učitelj bio jesi. Svetitelju Savo, ti prvi dođe i, otačastvo tvoje prosvetliv, Duhom Svetim ga porodi, te u mislenom Raju sveosvećena tvoja čeda kao maslinova drveta ti zasadi.“

Upravo zato danas, projavljujući svoje prisustvo na svim kontinentima, organizovana u trideset i devet eparhija, u neraskidivom jedinstvu sa današnjom Ohridskom Arhiepiskopijom i njenom blagočestivom pastvom, naša Crkva, Savin duhovni vinograd, neprekidno svedoči o neprolaznoj vrednosti Hristovog Jevanđelja i Vaskrsenja. Četrdeset i šest arhijereja objedinjuju hiljade sveštenoslužitelja, monaha i monahinja u hiljadama hramova rasutih širom zemljinog šara. Svi oni danas jednim ustima i jednim srcem proslavljaju Oca i Sina i Svetoga Duha, Trojicu jednosušnu i nerazdeljivu.

U četiri visokoškolske bogoslovske prosvetne ustanove i osam srednjoškolskih zavoda školuje se danas preko hiljadu mladića i devojaka koji će kao sveštenoslužitelji i veroučitelji služiti Crkvi i srpskom rodu, kao i celokupnom Pravoslavlju. Stotine veroučitelja svetosavskom veronaukom poučava stotine hiljada učenika u osnovnim i srednjim školama dveju republika, Srbije i Srpske, a usto mnoštvo naše dece pri crkveno-školskim opštinama u Evropi, Americi i Australiji uz versku nastavu uči srpski jezik i ćirilično pismo. Tako širom sveta prenosi svetosavsku duhovnost i srpsku kulturu.

 Za osam vekova čuvanja pravoslavnog identiteta srpskog naroda, naša Crkva se nikada nije zatvorila u uske nacionalne okvire već je, krećući se putevima apostola Pavla i njegovog bogoslovlja, otvarala svoja vrata i punila svoje krstionice svima onima koji su u Hristu Bogočoveku prepoznavali svoga Spasitelja, bez obzira na nacionalnu pripadnost, boju kože, jezik kojim govore i prostor na kome žive. Stoga je ona ne samo srpska već i vaseljenska, kao što su to, uostalom, i sve druge pomesne Crkve. Plodovi njene delatnosti su prepoznatljivi u kalendaru, ukrašenom imenima mnoštva svetiteljâ iz roda našega: kraljeva i kraljica, careva i carica, despotâ i despoticâ, prosvetiteljâ i učiteljâ, ravnoapostolnih i prepodobnih, ktitorâ i besrebrenikâ, ispovednikâ, mučenikâ i novomučenikâ, hristoljubivih vojvoda i vojnika... Među njima kao prvi i najsjajniji blista lik Anđela Srpske Crkve, Svetog Save, svesrpskog i svečovečanskog.

Neka bi njegovim svetim molitvama Gospod blagoslovio, ukrepio, nadahnuo, sačuvao i spasao naš narod i našu Otadžbinu u svim vremenima i na svim prostorima na kojima se nalazi.

Uskliknimo s ljubavlju Svetitelju Savi!

Srećna i blagoslovena velika godišnjica naše pomesne Srpske Pravoslavne Crkve!

Dano u Patrijaršiji srpskoj u Beogradu, o osamstogodišnjici autokefalnosti Srpske Pravoslavne Crkve, 2019. godine.

Vaši molitvenici pred Gospodom:

Arhiepiskop pećki, Mitropolit beogradsko-karlovački i

Patrijarh srpski IRINEJ

Mi­tro­po­lit cr­no­gor­sko-pri­mor­ski AM­FI­LO­HI­JE

Mi­tro­po­lit za­gre­bač­ko-lju­bljan­ski POR­FI­RI­JE

Mi­tro­po­lit da­bro­bo­san­ski HRI­ZO­STOM

Epi­skop ša­bač­ki LA­VREN­TI­JE

Epi­skop srem­ski VA­SI­LI­JE

Epi­skop ba­nja­luč­ki JE­FREM

Epi­skop bu­dim­ski LU­KI­JAN

Epi­skop ba­nat­ski NI­KA­NOR

Epi­skop no­vo­gra­ča­nič­ko-sred­nje­za­pad­no­a­me­rič­ki LON­GIN

Epi­skop ka­nad­ski MI­TRO­FAN

Epi­skop bač­ki IRI­NEJ

Epi­skop bri­tan­sko-skan­di­nav­ski DO­SI­TEJ

Epi­skop za­pad­no­e­vrop­ski LU­KA

Epi­skop žič­ki JU­STIN

Epi­skop vranj­ski PA­HO­MI­JE

Epi­skop šu­ma­dij­ski JO­VAN

Epi­skop bra­ni­čev­ski IG­NjA­TI­JE

Epi­skop zvor­nič­ko-tu­zlan­ski FO­TI­JE

Epi­skop mi­le­šev­ski ATA­NA­SI­JE

Epi­skop bu­di­mljan­sko-nik­šić­ki JO­A­NI­KI­JE

Epi­skop di­sel­dor­fski i ne­mač­ki GRI­GO­RI­JE

Epi­skop va­ljev­ski MI­LU­TIN

Epi­skop ra­ško-pri­zren­ski TE­O­DO­SI­JE

Epi­skop za­pad­no­a­me­rič­ki MAK­SIM

Epi­skop gor­njo­kar­lo­vač­ki GE­RA­SIM

Epi­skop is­toč­no­a­me­rič­ki IRI­NEJ

Epi­skop kru­še­vač­ki DA­VID

Epi­skop sla­von­ski JO­VAN

Epi­skop au­strij­sko-švaj­car­ski AN­DREJ

Epi­skop bi­hać­ko-pe­tro­vač­ki SER­GI­JE

Epi­skop ti­moč­ki ILA­RI­ON

Epi­skop ni­ški AR­SE­NI­JE

Epi­skop Mi­tro­po­li­je au­stra­lij­sko-no­vo­ze­land­ske SI­LU­AN

Epi­skop bu­e­no­sa­i­re­ski i ju­žnocen­tral­no­a­me­rič­ki KIRILO

Epi­skop dal­ma­tin­ski NI­KO­DIM

Epi­skop oseč­kopolj­ski i ba­ranj­ski HE­RU­VIM

Epi­skop za­hum­sko-her­ce­go­vač­ki DI­MI­TRI­JE

Vi­kar­ni Epi­skop mo­ra­vič­ki AN­TO­NI­JE

Vi­kar­ni Epi­skop re­me­zi­jan­ski STE­FAN

Vi­kar­ni Epi­skop mo­hač­ki ISI­HI­JE

Vi­kar­ni Epi­skop di­o­klij­ski ME­TO­DI­JE

OHRID­SKA AR­HI­E­PI­SKO­PI­JA:

Ar­hi­e­pi­skop ohrid­ski i Mi­tro­po­lit skop­ski JO­VAN

Epi­skop po­lo­ško-ku­ma­nov­ski JO­A­KIM

Epi­skop bre­gal­nič­ki MAR­KO

Vi­kar­ni Epi­skop sto­bij­ski DA­VID

Episkop umirovljeni zahumsko-hercegovački ATANASIJE

Episkop umirovljeni zvorničko-tuzlanski VASILIJE

Episkop umirovljeni srednjeevropski KONSTANTIN

Episkop umirovljeni kanadski GEORGIJE

Episkop umirovljeni slavonski SAVA

Episkop umirovljeni mileševski FILARET

Episkop umirovljeni niški JOVAN