Promena preambule Ustava - čin konačne predaje KiM

O slabostima, kao i o nužnosti promene Ustava Srbije iz 2006. godine govori se od trenutka njegovog donošenja. Takve, često neargumentovane stavove iznosili su i iznose političari, predstavnici nevladinih organizacija, pojedini (ne)zavisni intelektualci, eksperti i kvazieksperti, a sve češće takve „preporuke“ dobijamo od nekih stranih diplomata i drugih evropskih zvaničnika. Iako ustav, kao najviši pravni akt države, ne bi smeo biti podložan čestim promenama, nekada je njegova promena nužna.

O tome da li su sazreli uslovi za sprovođenje ustavnih reformi sada je izlišno govoriti, pošto je promena Ustava Srbije postala više nego izvesna stvar. Naime, premijer je najavio da će u naredne dve do tri godine doći do promene Ustava i to kao rezultat „sveopšteg društvenog konsenzusa“. Na ovu premijerovu najavu munjevito je reagovala predsednica Narodne skupštine, iniciravši formiranje akcionog tima u okviru parlamenta, sa zadatkom da započne dijalog o suštinskim promenama političkog sistema, promeni izbornog zakona i Ustava Srbije.

Prava „meta“ najavljenih ustavnih promena, iako nevešto skrivena isticanjem u prvi plan promena koje se tiču položaja pravosuđa i uvijena u oblandu o smanjenju broja narodnih poslanika, jeste, i ovog puta, preambula Ustava Srbije, tj. Kosovo i Metohija. Uobičajeno je da ustavotvorac u „uvodu u ustav“ iznosi motive koji su doveli do njegovog donošenja, ciljeve koji se žele postići, navodi tradicionalne i istorijske vrednosti i osobenosti zemlje, a ima i preambula u kojima svoje mesto nalaze „goruća“ i još uvek otvorena poltička pitanja od najvećeg značaja (R. Marković), što je slučaj i sa našim Ustavom.

U preambuli Ustava Srbije ističe se sledeće: „…polazeći i od toga da je Pokrajina Kosovo i Metohija sastavni deo teritorije Srbije, da ima položaj suštinske autonomije u okviru suverene države Srbije i da iz takvog položaja Pokrajine Kosovo i Metohija slede ustavne obaveze svih državnih organa da zastupaju i štite državne interese Srbije na Kosovu i Metohiji u svim unutrašnjim i spoljnim političkim odnosima…“ Prema ovakvom pristupu, pitanju koje je od suštinske važnosti za državu, i njegovoj pojačanoj zaštiti „smeštajući“ ga u preambulu, srpski ustavotvorac nije osoben.

Tako se, u preambuli Ustava Narodne Republike Kine, Tajvan određuje kao deo njene „svete teritorije“, a ponovno ujedinjenje sa maticom smatra se „neprikosnovenom dužnošću svih Kineza, uključujući i sunarodnike na Tajvanu“. Slične odredbe sadrže i preambule Ustava Republike Koreje, Ustava Pakistana, Ustava Irske, dok se osobenost Ustava Argentine sastoji u tome da je ponovno uspostavljanje suverenosti nad Folklandskim (Malvinskim) ostrvima, Južnom DŽordžijom i Južnim Sendvičkim ostrvima normirano u prelaznim odredbama Ustava, kao „stalni i neodstupni cilj argentinskog naroda“.

U Preambuli Osnovnog zakona SR Nemačke iz 1949. pored ostalog stoji: „Svestan svoje odgovornosti pred Bogom i čovečanstvom, ispunjen odlučnošću da se sačuva njeno nacionalno i političko jedinstvo, i da služi miru u svetu kao ravnopravan partner u ujedinjenoj Evropi, nemački narod…. donosi, vršeći svoju ustavotvornu vlast, ovaj Osnovni zakon Savezne Republike Nemačke kojim uspostavlja novi politički poredak u prelaznom periodu“. U preambuli se ističe i „da je nemački narod delovao i u ime Nemaca čije je učešće bilo onemogućeno“, a „sav nemački narod se poziva da deluje, po slobodnom samoopredeljenju, na postizanju jedinstva i slobode Nemačke“.

Posebno je zanimljiv slučaj ove preambule i to iz više razloga. Kao prvo, zbog činjenice da Osnovni zakon SR Nemačke, koja je 1949. godine nastala spajanjem Britanske, Američke i Francuske okupacione zone, nije bio delo suverene vlasti, pa ipak, zapadnim saveznicima pod čijim je mentorstvom i donet, nije smetalo da se ova integrativna klauzula nađe u njegovoj Preambuli, iako bi ostvarenje proklamovanog cilja vodilo menjanju posleratne podele Nemačke, izvršene na osnovu sporazuma sa SSSR-om.

Nakon nešto više od četiri decenije, oba proklamovana cilja iz Preambule Osnovnog zakona postignuta su – dve Nemačke su ujedinjene, a ta moćna, jedinstvena država postala je, u najmanju ruku, ravnopravna članica Evropske unije. Pažnju danas, posebno privlači činjenica da je upravo Nemačka najizričitija u zahtevu da se Srbija odrekne Kosova i Metohije, tj. da promeni „sporne“ delove Ustava, kako bi bila u stanju da dosledno sprovede odredbe Briselskog sporazuma, kao i sve druge uslove/ucene koji se pred nju postavljaju kao nužnost na putu članstva u Evropsku uniju. Pitanje je zbog čega samo Srbija nema pravo da, kao sve druge zemlje koje imaju teritorijalni problem, svoje interese štiti i preambulom ustava.

Srbija nipošto ne sme pristati kako na uklanjanje Kosova i Metohije iz Preambule Ustava, tako ni na „brisanje“ svoje južne pokrajine iz delova Ustava o uređenju vlasti i teritorijalnom uređenju, jer bi to bio poslednji čin ka de iure priznanju tzv. Republike Kosovo. Činjenica je da Republika Srbija od 1999. godine nema faktički suverenitet nad svojom južnom pokrajinom, ali ima pravni, i njega se nipošto ne sme odreći.

Treba li podsećati da bi odricanje od Kosova i Metohije istovremeno značilo odricanje Srbije od sebe same – od kolevke svoje duhovnosti i izvora svoje državnosti, od dela svog stanovništva, dela svoje teritorije, od svojih prirodnih bogatstava, svoje imovine, a to bi definitivno značilo i odricanje od svoje budućnosti. Predajom Kosova i Metohije bila bi otvorena Pandorina kutija, a rastakanje i komadanje Srbije bio bi nezaustavljiv proces.

(Autor je član Srpskog pravničkog kluba)