Na današnji dan pre 110 godina započela invazija udruženih snaga Austrougarske i Nemačke na Srbiju u Prvom svetskom ratu

 BEOGRAD - Na današnji dan pre 110 godina započela je invazija udruženih snaga Austrougarske i Nemačke na Srbiju u Prvom svetskom ratu pod komandom nemačkog feldmaršala Augusta fon Makenzena, što je bio početak i jedne od najtežih etapa u istorije Srbije - koliko tragične toliko i herojske.

Do invazije je došlo nakon višemesečnog zatišja posle teških poraza koje je Austrougraska doživela na tlu Srbije krajem 1914. godine, na Ceru, avgusta, i Kolubari, novembra/decembra.

Invazija je zapravo odlagana u više navrata tokom 1915. iako sve vreme planirana, delom zbog situacije na drugim frontovima a takođe zbog činjenice da je novi glavnokomandujući austrougarskih trupa prema Srbiji nadvojvoda Eugen, posle poniženja koje je doživeo njegov prethodnik Oskar Poćorek, bio naglašeno oprezan. Tako se dogodilo da je tek četvrta ofanziva Austrougarske na Srbiju u Prvom svetskom ratu, oktobra 1915. godine, bila prva uspešna sa stanovišta interesa Beča, tek pošto su glavnina snaga prema Srbiji postali Nemci. 

U međuvremenu Italija je stupila u rat protiv Austrougarske maja 1915, a u posebno teškoj situaciji ratna mašinerija Beča našla se nakon iznenađujućih uspeha Rusa u Galiciji, što će se nastaviti i naredne godine. U Srbiji je u tom periodu trajala teška borba sa epidemijom pegavog tifusa koju su ostavile austrougarske trupe kao vid specijalnog, biološkog rata, pobeđena tek maja 1915.

Glavni udar na Srbiju oktobra 1915. iznela je nemačka 11. armija sa prostora Banata put doline Morave. Austrougarske formacije nastupale su iz Srema i Bosne, preko Save i Drine, kao i na Beograd.

Posle masivne artiljerijske pripreme, koja je započela sredinom dana 5. oktobra narednih dana usledilo je forsiranje reka i kopnena invazija na Srbiju. Strahovita artiljerijska vatra visokokalibarskih Merzera trajala je 5. i 6. oktobra na čitavoj graničnoj liniji sa Austrougarskom, iz Banata, Srema, Bosne. Na Beograd je tada palo oko 30.000 artiljerijskih projektila.

Iako je Srbija mobilisala čak oko 40 odsto muškog stanovništva, bukvalno sve koji su mogli da nose pušku, ukupno nešto više od 700.000 ljudi, borbena efektivnost srpske vojske oktobra 1915. bila je bitno niža posle velikih gubitaka u prethodnom periodu, oko 400.000.

Pritom je postojao problem snabdevenosti oružjem, municijom, ratnim materijalom uopšte, a saveznička pomoć je bila gotovo neznatna. Paralelno, saveznici su pritiskali Srbiju na ofanzivna dejstva protiv Austrougarske preko Save i Drine, a prema Bugarskoj je zahtevano popuštanje.

Ukupna brojnost snaga koje su nastupale na Srbiju pod komandom feldmaršala fon Makenzena bila je oko 800.000

Ukupna brojnost snaga koje su nastupale na Srbiju pod komandom feldmaršala fon Makenzena bila je oko 800.000.

Posebno je bila upadljiva velika premoć invazionih snaga u artiljerijskim sredstvima.

Tokom susreta čelnika generalštaba Austrougarske i Nemačke aprila 1915. u Berlinu, invazija na Srbiju je usaglašena. Sastavni deo plana je bilo uključivanje u rat protiv Srbije Bugarske kao i Turske.

Srpska odbrana našla se tada u nemogućoj situaciji, razvučena na liniji od približno 1000 kilometara na tri fronta. Udar Bugarske sa leđa, sredinom oktobra, posebno je otežao inače nemoguću poziciju Srbije.

Prva srpska armija nalazila se na frontu prema Bosni, Druga je bila okrenuta Bugarskoj, dok je Treća armija očekivala udar Nemaca iz Banata. Odbranom Beograda zapovedao je general Mihailo Živković poznat kao Gvozdeni.

Kopnena invazija započela je u ranim jutarnjim satima 7. oktobra. Pored strahovitog, grčevitog otpora, posebno herojske odbrane Beograda, nadmoć invazionih snaga bila je presudna.

Tokom borbi za Beograd gubici napadača bili su oko 10.000. Grad je, sa neposrednom okolinom, branjen devet dana, iako je gradsko jezgro zauzeto 8. oktobra. Nemačke trupe su istovremeno napredovale iz Banata. Smederevo je palo 11. oktobra. Do 14. oktobra Treća srpska armija izgubila je ključne pozicije u priobalju Dunava, pa je usledilo povlačenje južnije.

Sredinom meseca bezizlazan položaj bio je očigledan. Oboleli vojvoda Putnik 15. oktobra naredio je povlačenje.

Gubici invazionih austronemačkih trupa tokom invazije na Srbiju bili su oko 20 odsto.

Bugari su na celoj graničnoj liniji napali Srbiju noću 14. oktobra. Jedna njihova armija učestvovala je pod komandom fon Mekenzena u pokušaju opkoljavanja srpskih trupa zajedno s Nemcima i Austrijancima, u severnom delu zemlje, dok je druga presekla dolinu Vardara, čime je odstupanje Srba put Soluna, u susret saveznicima, onemogućeno. Bugari su 19. oktobra izbili na Vardar a već 22. zauzeli su Skoplje.

Tokom sednice Saveta ministara 29. oktobra 1915. održane u Kruševcu, imajući u vidu bezizlazne okolnosti, predstavljena je alternativna ruta povlačenja put Jadrana.

U vreme koncentracije trupa na prostoru Kosova odnosno Metohije, novembra 1915. brojno stanje srpske vojske i izbeglih građana bilo je približno 300.000 od čega će se oko 220.000 zaputiti preko planinskih vrleti put obala Jadrana

U vreme koncentracije trupa na prostoru Kosova odnosno Metohije, novembra 1915. brojno stanje srpske vojske i izbeglih građana bilo je približno 300.000 od čega će se oko 220.000 zaputiti preko planinskih vrleti put obala Jadrana.

Srpska Vrhovna komanda 25. novembra naložila je, po odbacivanju ideje vojvode Mišića da se na Kosovu krene u protivnapad, povlačenje u pravcu Jadrana.

Predviđeno je pritom povlačenje duž tri rute. Glavnina je trebalo da se kreće pravcem Peć, Andrijevica, Podgorica, Skadar. Drugi deo, od Đakovice na Ljum Kulu pa Skadar, a treći od Debra i Struge put Elbasana.

Usledila je evakuacija Vlade i Vrhovne komanda počev od 26. novembra, dok se glavnina vojske pokrenula 3. decembra.

Tragična epopeja povlačenja preko planinskih vrleti, u uslovima jake zime, nemogućnosti snabdevanja i neprijateljstva lokalnog albanskog stanovništva koje je neretko napadalo i pljačkalo, a već prethodno je započelo oružanu pobunu paralelno sa neprijateljskom invazijom, odnela je desetine hiljada života.

Do jadranske obale pristiglo je do 160.000 Srba, krajem decembra.

Na Krf su Francuzi do sredine februara prebacili oko 135.000 Srba, a približno 15.000 u Bizertu, na Korziku ili unutar Francuske.

Posle postepenog oporavka na Krfu, srpske trupe su poznog proleća 1916. prebačene u zaleđe Soluna. Bilo ih je, koliko se zna, 6.025 oficira i 124.190 vojnika.

Popunjeni dobrovoljcima, sunarodnicima sa prostora Austrougarske Srbi su Solunski front probili sredinom septembra 1918, a Beograd je posle pobedonosne ofanzive oslobođen već 1. novembra.

(Tanjug)